*اسم: كلمه اي است كه براي ناميدن موجودات به كار مي رود .

مانند : علي – طراوت – افروز – بابل – محمد

*اسم ها را مي توان از جهات گوناگون تقسيم كرد . كه عبارتند از :

1-  مفرد     2-  جمع     3- اسم جمع

اسم مفرد : اسمي كه بدن نشانه ي جمع بيايد و بر بيش از يكي دلالت نكند .

مانند : خيابان – دشت – خانه – جنگل

جمع : اسمي كه بر بيش از يكي دلالت كند و علامت جمع هم داشته باشد .

مانند : شب ها – مردان – پسر ها – پسران

*نكته : در زبان فارسي دو نوع پسوند جمع وجود دارد .

1- ها = روزها – راه ها

2- ان = درختان – روزگاران

*توجه : تقريبا همه ي اسم ها را با ( ها ) مي توان جمع بست .

مانند : ميز ها – كاغذ ها

*بيشتر جانداران را مي توان با ( ان ) جمع بست .

مانند : جانوران – گوسفندان

*نكته : كلمه هايي كه به ( ا ) يا ( و ) ختم مي شوند هنگام جمع بستن با ( ان ) بين كلمه و ( ان ) جمع ، حرف ( ي ) اضافه مي شود .

مانند : آشنا + ان = آشنايان               دانشجو + ان = دانشجويان

          دانا + ان = دانايان                  جنگجو + ان = جنگجويان

*توجه : ( ان ) هميشه  نشانه ي جمع نيست بلكه كاربرد هاي مختلفي دارد كه عبارتند

1- نشانه ي زمان = بامدادان – سحر گاهان – بهاران

2- نشانه ي مكان = گيلان – سپاهان

3- نشانه ي صفت = گريان – خندان – نالان – دوان

4- نشانه ي جمع = مردان – اميران – پسران

نشانه هاي جمع عربي :

1- ( ات ) = معلومات – امكانات – اطلاعات – آيات

2- ( ين ) = معلمين – محصلين – مدرسين – محققين

3- ( ون )= انقلابيون – روحانيون – ملّيّون

** نکته ي مهم : جمع بستن واژه هاي فارسي با نشانه هاي جمع عربي از نظر نوشتن درست نيست بنابر اين جمع واژه هاي ( پيشنهادات – گزارشات – فرمايشات – آزمايشات – بازرسين ) نادرست است .و جمع اين كلمه ها ي فارسي با نشانه هاي

 ( ها ) و ( ان ) درست هستند . جمع اين كلمات به ترتيب چنين است .

( پيشنهاد ها – گزارش ها – فرمايش ها – آزمايش ها – بازرسان )

* اسم جمع : اسم جمع اسمي مفرد است بدون نشانه ي جمع اما در مفهوم بر بيش از يكي دلالت دارد .

مانند : قوم – قبيله – گروه – عده – مردم – ملت – طايفه – كاروان – رمه – گله – سپاه – لشكر و ........

توجه : اسم جمع ، جمع هم بسته مي شود .

مانند : لشكر ها – كاروان ها و ......

* جمع مكسر : اين جمع ويژه ي زبان عربي است و براي خود مفرد هم دارد و برخي از آن ها در زبان فارسي هم كار بُرد دارند .

مانند : كتب ( كتاب ) – مدارس ( مدرسه ) – آثار ( اثر ) – نكات ( نكته ) –اماكن ( مكان ) –

آداب ( ادب ) – حكّام ( حاكم ) – اديان ( دين ) – سوانح ( سانحه ) – وظايف ( وظيفه ) –

هدايا ( هديه ) – علوم ( علم ) –زوايا ( زاويه ) – شروط ( شرط ) – علما ( عالم ) –

اعمال ( عمل )- فرايض (فريضه ) – قبايل ( قبيله )- مجالس ( مجلس ) – انبيا ( نبي )-

ادبا ( اديب ) – اصول ( اصل )- حواس ( حس )- علل ( علت )- اوامر ( امر )- صنايع ( صنعت ) –

اشكال ( شكل ) – تصاوير ( تصوير ) – عقايد ( عقيده ) –مذاهب ( مذهب ) – نوابغ ( نابغه ) –

اُسرا ( اسير ) – احكام ( حكم )- رسوم ( رسم)

**نكته ي مهم : جمع مكسر عربي با نشانه هاي جمع فارسي همراه نمي شوند ، يعني نبايد بنويسيم : حواس ها – احكام ها – عقايد ها – صنايع ها و ...

اما مي توان مفرد اين كلمات را با نشانه هاي جمع فارسي ، جمع بست . يعني مي توانيم بنويسيم : حس ها – حكم ها – عقيده ها – صنعت ها و .......

ساختمان اسم :اسم از نظر ساخت به دو قسمت تقسيم مي شود : 

                      1- ساده                                                     2- غير ساده

1-اسم  ساده : اسمي است كه تنها از يك جزء معني دار تشكيل شده است يعني بيش از يك جزء ندارد

 مانند : خيابان – بيابان – كلاس – مدرسه – رابطه – شخص و ...

2- اسم غير ساده : اسمي است كه بيش از يك جزء دارد .

 مانند : دانش سرا ( دان + -ِش + سرا )              كتاب خانه ( كتاب + خانه )

*توجه : اسم غير ساده اقسام مختلفي دارد كه ما فقط اسم مركب را خوانده ايم .

اسم مركب : اسمي است كه بيش از يك جزء دارد و تمام اجزاي آن داراي معني است .

ش مانند : ( راه آهن ) كه از دو قسمت ( راه ) و ( آهن) تشكيل شده است كه هر كدام از اين كلمه ها به تنهايي معني كاملي دارند .

كلمه هاي مركب از اجزاي متفاوتي ساخته مي شوند كه عبارتند از :

1- اسم + اسم = گاو آهن – مهمان سرا – پسر عمو – لاك پشت

2- صفت + اسم = سياه سرفه – نوروز – هزار پا – پنج شنبه – چهار راه

3- اسم + بن مضارع = مداد تراش – خود تراش – پيامبر – گِل گير – خاك انداز

4- اسم + بن ماضي = كاركرد – رهاورد – دست بُرد

و........

**نكته ي مهم : پسوند هاي صفت ساز ( تر ) و( ترين ) و نشانه هاي جمع ( ها ) و ( ان ) واژه هاي غير ساده نمي سازند بنابر اين واژه هاي ( خوبتر – بهترين – درختان – پسرها و ..... ) غير ساده نيستند

 

سؤال تست

1- مفرد كدام گزينه نادرست است ؟

حكام = حكيم            نكات = نكته              اَسرا ر= سِر                نقاظ = نقطه

2- در كدام گزينه همه ي واژه ها ي به كار رفته ( غير ساده ) نيست ؟

ريشه – ساقه – پايه                       خانه – ساده – نامه

تيغه – لبه – دهانه                         دماغه – زرده – سبزه

3- در كدام گزينه پسوند ( ان ) نشانه ي جمع نيست ؟

زنان                        بامدادان                 شاهان             درختان

4- در واژه هاي زير چند اسم مركب وجود دارد ؟

رهگذران – دست بند – استقلال – عينكي – پيغامبر – زيبايي – ني زن – باخبر – خيابان – چهار گوش – آهنگر – زندگاني – زور خانه – ميانگين

3                          4                         5                    6  

5- در كدام گزينه همه ي پسوندها ي ( ان ) نشانه ي جمع فارسي است ؟

گيلان – پرهيزگاران – پارسيان              شامگاهان – سحرگاهان – بامدادان

غمان – دلدادگان – رفتگان                        گريان – دوان – نالان

6- در بيت زير ، چند واژه ، داراي پسوند جمع ( ان ) هستند ؟

دريغ است ايران كه ويران شود               /       كنام پلنگان و شيران شود

1                  2                      3                    4

7- جمع كدام يك از گزينه هاي زير نادرست است ؟

دانشجو = دانشجويان          زنده = زنده گان         بانو = بانوان             ماه = ماه ها

8- كدام واژه اسم جمع نيست ؟

گروه                سپاه                 قبايل              طايفه 

9 - در دو بيت زير چند واژه ي غير ساده به كار رفته است ؟

چه خوش گفت زالي به فرزند خويش             /         چو ديدش پلنگ افكن و پيل تن

گر از عهد خُرديت ياد آمدي                      /           كه بيچاره بودي در آغوش من

1                  2                   3                  4

10- كدام دسته از واژه هاي زير جمع هستند ؟

صابر – معتقد – مدارس                    اشغال – دل سوزان – صبور

ايام – فرياد زنان – معلم                    آدميان – قرون – سطوح

11- در عبارت زير چند كلمه جمع بسته شده است ؟

در زمان قديم مسافران با رنج هاي فراوان و با اسب و شتر راه مي پيمودند به همين خاطر مردم كشورها و شهر ها و حتي دهكده هاي كوچك از حال هم با خبر نبودند

4                  5                  6                  7